Wielkopostne wyznanie wiary. Część 1: Credo korynckie

Najstarsze chrześcijańskie wyznanie wiary, czyli credo, znamy za pośrednictwem św. Pawła. W liście do Kościoła w Koryncie apostoł pisał, że przypomina Ewangelię, czyli Dobrą Nowinę o tym, że Chrystus umarł, został pogrzebany, zmartwychwstał, a następnie ukazał się wielu świadkom. Są to zatem dla chrześcijan najważniejsze punkty wiary. Czy opierają się one jednak na prawdziwych wydarzeniach, czy są wymysłem Pawła? Warto przeanalizować ten fragment listu św. Pawła, aby dotrzeć do fundamentalnych prawd.

Credo św. Pawła

W 15 rozdziale 1 Listu do Koryntian św. Paweł pisze:

Przypominam, bracia, Ewangelię, którą wam głosiłem, którąście przyjęli i w której też trwacie. Przez nią również będziecie zbawieni, jeżeli ją zachowacie tak, jak wam rozkazałem… Chyba żebyście uwierzyli na próżno. Przekazałem wam na początku to, co przejąłem: że Chrystus umarł – zgodnie z Pismem – za nasze grzechy, że został pogrzebany, że zmartwychwstał trzeciego dnia, zgodnie z Pismem: i że ukazał się Kefasowi, a potem Dwunastu, później zjawił się więcej niż pięciuset braciom równocześnie; większość z nich żyje dotąd, niektórzy zaś pomarli. Potem ukazał się Jakubowi, później wszystkim apostołom. W końcu, już po wszystkich, ukazał się także i mnie jako poronionemu płodowi (1 Kor 15,1–8; wyróżnienia własne).

Kiedy powstało credo?

List ten jest jednym z najstarszych w Nowym Testamencie, powstał w Efezie, jak sugeruje św. Paweł w 1 Kor 16,8 podczas jego trzeciej podróży misyjnej. Ponieważ Paweł wspomina, że niedługo opuści to miasto, dlatego można przypuszczać, że list został przez niego zredagowany pod koniec trzeciej wyprawy misyjnej, czyli w latach 56–57. Jednakże słowa z 15 rozdziału sugerują, że Paweł tylko przypomina Ewangelię, którą już wcześniej głosił koryntianom. Z Dziejów Apostolskich (Dz 18) wiemy, że Paweł w Koryncie spędził 18 miesięcy podczas swej drugiej podróży misyjnej, w latach 51–52.

Dodatkowo Paweł mówi, że nie była to Ewangelia, którą on sam sformułował czy wymyślił, ale którą przejął. Od kogo i kiedy? W Liście do Galatów Paweł pisze, że spędził ze św. Piotrem piętnaście dni w Jerozolimie, gdzie spotkał także „Jakuba, brata Pańskiego” i gdzie z pewnością słyszał, jak Piotr i Jakub  uzasadniali to centralne chrześcijańskie przesłanie. To, o czym pisze w 1 Liście do Koryntian, musiało stanowić istotny temat tych rozmów. Paweł datuje swoją wizytę w Jerozolimie na jakieś trzy czy cztery lata po swoim nawróceniu, czyli około sześciu lat po ukrzyżowaniu Jezusa.

To nie legenda

Jeżeli zaufamy świadectwu Pawła (pomijając na chwilę inne świadectwa Nowego Testamentu), to wychodzi na to, że już sześć lat po śmierci Jezusa apostołowie głosili, że ich Nauczyciel nie tylko zmarł i został pogrzebany, ale także zmartwychwstał i ukazywał się dużej liczbie osób. Nawet 30 lat później po tych wydarzeniach Paweł przekonuje koryntian, że większość świadków tamtych wydarzeń wciąż żyje.

Sześć lat to zdecydowanie za krótki czas, żeby mogła powstać legenda o zmartwychwstaniu. Nawet przyjmując, że od wydarzeń wielkanocnych do napisania listu przez Pawła minęło ok. 30 lat, to i tak jest to zdecydowanie zbyt mało czasu, aby twierdzić, że wiara w zmartwychwstanie ulegała legendaryzacji, rozwijała się na przestrzeni lat i nie była wcale przekazywana przez pierwszych uczniów Jezusa.

Forma credo

O tym, że Paweł faktycznie w swoim liście cytuje wczesne credo chrześcijańskie, świadczy także sama jego struktura. Pojawiają się w nim zwroty, których św. Paweł nie używa w innych listach. Na przykład zwrot „zgodnie z Pismem” jest nietypowy dla tego autora, który zazwyczaj stwierdza „jak/co jest napisane” (por. 1 Kor 2,9; 1 Kor 4,6; 1 Kor 10,7) lub „mówi Pismo” (por. Ef 4,8; 1 Tm 5,18; Rz 10,11). Dodatkowo biorąc pod uwagę, że adresatami listu byli dawni poganie, wydaje się, że użycie tego zwrotu nie było konieczne, chyba że stanowił on istotną część wcześniejszego wyznania wiary.

Typowymi zwrotami semickimi w tym fragmencie Listu do Koryntian były także słowa „trzeciego dnia” oraz „dwunastu”. Poza tym credo korynckie ma układ stroficzny. W oryginale występują w nim powtórzenia kai hoti (i że…), co sugeruje, że było to prawdopodobnie wyznanie wiary odmawiane podczas liturgii[1].

Przekaz hierarchiczny

Chrześcijanie wierzą, że objawienie Chrystusa, a zawłaszcza jego śmierć, pogrzeb, zmartwychwstanie i ukazywanie się po zmartwychwstaniu – są wydarzeniami historycznymi. Jego świadkami były pewne uprzywilejowane jednostki, a te z kolei przekazały (oficjalnie lub w inny sposób) swoim następcom moc tego objawienia. Mówi o tym zarówno św. Paweł we wspomnianym Liście do Koryntian, jak i św. Jan, kiedy pisze: „oznajmiamy wam, cośmy ujrzeli i usłyszeli, abyście i wy mieli współuczestnictwo z nami” (1 J 1,3).

Bp Robert Barron zauważa:

„Nie mamy tu do czynienia ze wspólnotą równorzędnych rozmówców, w której każdy beznamiętnie poszukuje prawdy, ale z hierarchicznie zorganizowanym i epistemicznie zdyscyplinowanym społeczeństwem, w którym przekazywanie podstawowych przekonań jest absolutnie niezbędne”[2].

Apostołowie przykładali zatem wagę do tego, żeby przekazywana Ewangelia była spójna. Miała być też zakorzeniona w świadectwie osób, które „widziały i słyszały”, co się wydarzyło.

Charakter Pawła

Święty Paweł różni się od wszystkich innych osób, które pojawiają się na kartach Nowego Testamentu, tym, że możemy sami ocenić jego charakter jako świadka. Z jego listów wynosimy przekonanie, że jest on osobą na wskroś uczciwą.

Richard Swinburne argumentuje:

„Jeżeli Paweł uznaje jakąś formułę wyznania wiary, a już szczególnie w odniesieniu do kwestii tak niezmiernie istotnej, to sam w nią wierzy. A skoro wierzy w nią po rozmowie na ten temat z Piotrem i Jakubem, to jest przekonany, że i oni w nią wierzą. Gdyby wydawali się mieć co do niej wątpliwości, to nie mógłby postąpić inaczej, niż samemu także je podzielać”[3].

W kolejnych tygodniach przed świętami Wielkiej Nocy przyjrzymy się fundamentalnym fragmentom korynckiego wyznania wiary, które jest jednym z najstarszych i zostało nam przekazane przez św. Pawła. Omówimy historyczne świadectwa i teologiczne znaczenia śmierci, pogrzebu, zmartwychwstania i ukazywania się zmartwychwstałego Jezusa.

Zobacz także:

CZĘŚĆ 2: CHRYSTUS UMARŁ

CZĘŚĆ 3: CHRYSTUS ZOSTAŁ POGRZEBANY

CZĘŚĆ 4: CHRYSTUS ZMARTWYCHWSTAŁ TRZECIEGO DNIA

CZĘŚĆ 5: CHRYSTUS SIĘ UKAZAŁ

[1] Por. H. Seweryniak, Teologia fundamentalna, t. 1, Warszawa 2010, s. 446 i nast.

[2] R. Barron, Po pierwsze Chrystus, Warszawa 2021, s. 216.

[3] R. Swinburne, Zmartwychwstanie Wcielonego Boga, Warszawa 2021, s. 166.