Nauka bez naturalizmu?

W wielu sekcjach niniejszego działu Nauka a Religia, pisząc o nauce współczesnej, wskazywaliśmy na jej silny związek z naturalizmem ‒ odsyłamy przede wszystkim do Co to jest nauka? [szczególnie: Czy nauka jest światopoglądowo neutralna?; (Zawodne) sposoby odróżniania nauki od nienauki. Lepszych brak], Chrześcijaństwo a nauka [na przykład: Naturalizm ewolucjonizmu; Naturalizm w naukach o świadomości; Naturalizm w kosmologii. Część I: Problem początku Wszechświata oraz Część II: Problem ogólnego porządku Wszechświata], a także Cuda a nauka [patrz: Czy cuda kłócą się ze współczesną nauką? W pewnym sensie tak, a w innym nie].

Naturalizm filozoficzny, zwany też metafizycznym lub ontologicznym, głosi, że ostatecznie istnieje tylko materialny świat przyrody. Nie ma żadnych osobowych bytów nadnaturalnych, takich jak judeo-chrześcijański Bóg oraz aniołowie, ani żadnych osobowych bytów duchowych, umysłowych, niecielesnych, które nie wywodziłyby się ostatecznie z materii. Cała rzeczywistość, czyli świat materialny, tworzy zamknięty łańcuch przyczynowo-skutkowy, w który nie ingeruje nic z zewnątrz. Nie ma więc w tym stanowisku miejsca na koncepcję działania Boga (i innych nadnaturalnych bytów) w świecie. Wbrew przekonaniu, które przyjmują religie teistyczne, świat – według zwolenników naturalizmu – nie został stworzony przez Boga, Bóg nie kieruje losami świata ani w sposób ogólny, ani specjalny, nie ma zatem żadnych cudów. Jeśli jest tak, jak głosi naturalizm, to chrześcijaństwo i wszystkie religie, które odwołują się do istnienia niematerialnych, niezależnych od przyrody osobowych bytów, których działanie przejawia się w świecie empirycznym, są fałszywe, a prawdziwy jest ateizm. Jeśli nauka przyjmuje filozofię naturalistyczną, to wspiera światopogląd ateistyczny.

Niektórzy twierdzą, że nauka jest związana z naturalizmem, ale inną jego odmianą, mianowicie naturalizmem metodologicznym, który nie mówi nic o świecie, a jedynie o nauce,  że wyjaśniając badane przez siebie zjawiska, nauka nigdy nie może odwoływać się do czynników (przede wszystkim − osobowych) spoza rzeczywistości empirycznej czy przyrodniczej. Zgodnie z tym postulatem nauka powinna działać tak, jak gdyby prawdziwy był naturalizm metafizyczny. Wielu specjalistów od relacji nauki i religii uważa, że sprawia to, iż nauka jest zaangażowana światopoglądowo na rzecz ateizmu. Niektórzy stoją na stanowisku, że nauka wcale nie musi opierać się na naturalizmie, i przedstawiają takie jej rozumienie, w którym jej ustalenia mogłyby być zgodne z różnymi nienaturalistycznymi przekonaniami religijnymi. Inni twierdzą, że skoro naturalizm metodologiczny nie mówi nic o świecie, to nie wyklucza tego, by poza nauką przyjmować twierdzenia niezgodne z naturalizmem metafizycznym, a sama nauka jest światopoglądowo neutralna. Różne koncepcje nauki wolnej od naturalizmu przedstawiamy w niniejszej sekcji.