Świadomość – trudna sprawa dla naturalizmu

Z tekstu dowiecie się, że wbrew ateistycznej propagandzie, nauka wcale nie wykazała, że świadomość i stany umysłowe sprowadzają się do procesów zachodzących w mózgu, a co więcej, sami ateiści przyznają, że wciąż nie dysponujemy satysfakcjonującym naturalistycznym ujęciem umysłu.

Jeśli naturalizm jest prawdziwy, to wszystko powinno dać się wyjaśnić ostatecznie jako wytwór czynników przyrodniczych. Jeśli jest coś, czego w ten sposób nie da się wyjaśnić, to naturalizm jest fałszywy. Jak się okazuje, sami naturaliści, w tym filozofowie i naukowcy zadeklarowani jako ateiści, przyznają, że istnienie subiektywnych stanów umysłowych, czyli świadomości, trudno jest traktować jako wytwór materii. Poniżej przytaczamy wypowiedzi, w których oni sami przyznają, że naturalistyczne ujęcie umysłu to wciąż nierozwiązany problem. Wniosek stąd, że nie jest uzasadnione twierdzenie, iż współczesna nauka udowodniła, że umysł czy świadomość to jedynie wytwór mózgu. Twierdzenie, że świadomość jest wytworem materii, bierze się z wcześniej założonego – a nie udowodnionego − naturalizmu, stanowiska filozoficznego głoszącego, że ostatecznie istnieje tylko materialny świat przyrody. Trudności z naturalistycznym ujęciem świadomości podważają wiarygodność naturalizmu.

Poniższe wypowiedzi zebrane zostały przez amerykańskiego filozofa Petera S. Williamsa i przedstawione w książce wykazującej aktualność antynaturalistycznej argumentacji Clive’a S. Lewisa1Patrz Peter Williams, C.S. Lewis vs the New Atheists, Paternoster, Milton Keynes 2013, s. 95‒96. uznawanego za największego dwudziestowiecznego apologetę chrześcijaństwa (argumenty Lewisa przeciwko naturalizmowi i na rzecz teizmu prezentujemy w czterech tekstach Argument z moralności, Wewnętrzna sprzeczność naturalizmu – argument z rozumu, Argument z pragnień i radości, Argument z bojaźni).Williams cytuje uznane autorytety naukowe i filozoficzne, do których należą Peter Atkins, Susan Blackmore, Ned Block, Jerry Fodor, Stuart Hameroff, Roger Penrose i Steven Pinker. Oto ich wypowiedzi:

Peter Atkins: „Jest z pewnością prawdą, że filozofowie nie poczynili zbytnich postępów w rozumieniu, na czym polega doświadczenie subiektywne ”2Peter Atkins, On Being: A Scientist’s Exploration of the Great Questions of Existence,  Oxford University Press, Oxford 2011, s.... .

Susan Blackmore: „przedmioty w świecie fizycznym i ich subiektywne doświadczenie wydają się być dwoma radykalnie różnymi rzeczami: jak więc jedna może prowadzić do drugiej? Nikt nie zna odpowiedzi na to pytanie ”3Susan Blackmore, Conversations on Consciousness, Oxford University Press, Oxford 2005, s. 3‒4..

Ned Block: „Nie posiadamy takiej koncepcji naszej fizycznej czy funkcjonalnej natury, która pozwalałaby nam rozumieć, jak na jej podstawie moglibyśmy wyjaśnić nasze subiektywne doświadczenie […]; jeśli chodzi o świadomość, nie mamy niczego – kompletnie niczego – co można by nazwać programem badawczym, ani nie ma żadnych znaczących propozycji odnośnie do tego, od czego taki program należy zacząć […]. Naukowcy są skołowani”4Ned Block, Consciousness, w: A Companion to Philosophy of Mind, ed. Samuel Guttenplan,  Blackwell, Oxford 1994, s. 211..

Jerry Fodor: „Nikt nie ma najmniejszego pojęcia, jak coś materialnego może być świadome”5Jerry Fodor, The Big Idea: Can There Be a Science of Mind?, „Times Literary Supplement” 1992, July 3, s.....

Stuart Hameroff i Roger Penrose: „»Trudny problem« włączenia fenomenu świadomości do naukowego światopoglądu obejmuje znalezienie wyjaśnienia naukowego dla […] istnienia subiektywnych doznań stanów mentalnych. W tej sprawie redukcjonistyczna nauka jest wciąż w powijakach”6Stuart Hameroff and Roger Penrose, Conscious Events as Orchestrated Space-Time Selections, w:  The Nature of Nature: Examining the Role....

Steven Pinker: „Trudny Problem [świadomości] polega na wyjaśnieniu, jak subiektywne doznania wyłaniają się z przetwarzania neuronalnego. Jest to problem trudny, dlatego że nikt nie wie, jak miałoby wyglądać jego rozwiązanie ani nawet czy w ogóle jest to problem naukowy […]. Nikt nie wie, co począć z Trudnym Problemem”7Steven Pinker, The Mystery of Consciousness, „Time” 2007, January 19; www.time.com/time/magazine/article/0,9171,1580394-1,00.html..

Co szczególnie ciekawe, także znani szerszej publiczności wojujący ateiści określani mianem „nowych ateistów”, jak Richard Dawkins, Sam Harris, Anthony C. Grayling i Victor J. Stenger, wyrażali swoje wątpliwości, jeśli chodzi o naturalistyczne ujęcie umysłu:

Richard Dawkins w wywiadzie udzielonym wspólnie ze Stevenem Pinkerem mówi: „W książce Jak działa umysł Steve elegancko przedstawia problem subiektywnej świadomości i zadaje pytanie, skąd się ona bierze i jakie jest jej wyjaśnienie. A następnie uczciwie przyznaje, że nie ma zielonego pojęcia. To jest uczciwa odpowiedź i ja jej sekunduję. Nie wiemy. Nie rozumiemy tego”8Richard Dawkins, Steven Pinker, Czy nauka zabija duszę?, http://www.listyznaszegosadu.pl/nauka/czy-nauka-zabija-dusze-1?newspaper=12377&liststyle=list&sort=author&group=86215&offset=300.

Sam Harris: „Natura relacji między świadomością a materią nie jest jeszcze definitywnie ustalona”9Sam Harris, Pejzaż moralny. W jaki sposób nauka może określić wartości, tłum. Piotr J. Szwajcer, Wydawnictwo CiS, Warszawa 2014,....

Anthony C. Grayling: „jedną z największych tajemnic, z jakimi mierzy się nauka, jest zjawisko świadomości […]. Jak wyjaśnić istnienie przekonań, pamięci, rozumu?”10A.C. Grayling, Consciousness, w: The Mystery of Things: Life, and What It Means, Phoenix, London 2007, s. 194.. Grayling przyznaje też: „Problem słusznie określony mianem »trudnego problemu świadomości« − czyli jak ona wyłania się z aktywności mózgowej – nie został jeszcze rozwiązany”11A.C. Grayling, Body and Soul, w:  Thinking of Answers, Bloomsbury, London 2011, s. 36..

Victor J. Stenger: „neurolodzy nie przedstawili do tej pory materialistycznego modelu umysłu […] główna trudność polega na tym, że nie rozumiemy, czym jest świadomość”12Victor J. Stenger, The New Atheism: Taking a Stand for Science and Reason, Prometheus, New York 2009, s. 184,....

Wszyscy oni zgodnie stwierdzają zatem, że świadomość to trudny problem dla naturalizmu. Na podstawie świadectw wyżej wymienionych osób, które dobrze wiedzą, jak się mają sprawy z naturalistycznym ujęciem umysłu, Williams argumentuje, że bardziej racjonalne jest przyjęcie filozofii dualistycznej:

Idea, że umysł „nie jest niczym innym” niż mózg, to po prostu wniosek z założonego wcześniej naturalizmu. Skoro dualizm odpowiada zdrowemu rozumowi, jest domyślnym poglądem ludzkości na przestrzeni wieków, to można potraktować wciąż powtarzające się niepowodzenia naturalizmu w wyjaśnieniu umysłu w kategoriach czysto fizykalnych jako zapowiadające jego porażkę w odrzuceniu dualizmu, porażkę, która uzasadnia pozostanie przy domyślnym sposobie wyjaśnienia oraz odrzucenie światopoglądu naturalistycznego13Williams, C.S. Lewis…, s. 98..

Oczywiście dotychczasowe porażki w wyjaśnieniu umysłu w kategoriach dualistycznych nie dowodzą tego, że nie może to się udać w przyszłości. Logicznie rzecz biorąc, jest to możliwe na tej zasadzie, na jakiej wnioskowania indukcyjne nie gwarantują poprawności wniosku (w tym wypadku chodzi o problematyczność przejścia od przesłanek o dotychczasowych porażkach naturalistycznych wyjaśnień świadomości do wniosku, że te wyjaśnienia nigdy nie są osiągnięte). Na pewno jednak, czego powyższe wypowiedzi dowodzą, stan obecny w badaniach nad świadomością nie wygląda dla naturalizmu obiecująco.