Czy św. Tomasz z Akwinu mylił się w sprawie aborcji?

W tekstach św. Tomasza z Akwinu, który sam siebie uważał za człowieka niedoskonałego, rzeczywiście znajdziemy pewne błędy. Ale powoływanie się na niego, by usprawiedliwiać aborcję, to grube nieporozumienie.

Św. Tomasz z Akwinu papieżowi przypisywał autorytet do decydowania o pewnych sprawach wiary z „niezachwianą pewnością”. Nigdy nie twierdził tego samego o sobie. W rzeczywistości na początku swojej Summa Contra Gentiles Tomasz przeprasza swoich czytelników, stwierdzając, że chociaż praca ta przekracza jego siły, ale mimo to podejmuje się jej „ufny w dobroć Bożą” (R. 2.)1Święty Tomasz z Akwinu, Summa Contra Gentiles. Prawda wiary chrześcijańskiej w dyskusji z poganami, innowiercami i błądzącymi, t. 1,....

Tomasz, który sam zdawał sobie sprawę ze swej ograniczonej i niedoskonałej natury ludzkiej, rzeczywiście popełnił pewne błędy – rzadko w swoich analizach filozoficznych lub teologicznych, a najczęściej kiedy ilustrował zasady wiary przykładami opartymi na ograniczonej wiedzy naukowej XIII wieku. Jeśli chodzi o teologię: nie wydaje się, aby Tomasz w pełni antycypował dogmat o niepokalanym poczęciu, który został ogłoszony w 1854 roku, prawie 600 lat po śmierci Akwinaty.

Natomiast – prawdopodobnie najistotniejszy – błąd naukowy Tomasza wiąże się z faktem, że Akwinata bywa czasami cytowany jako autor, u którego można znaleźć wsparcie dla haniebnej praktyki aborcji. Przedstawmy to w sposób, na jaki zasługuje.

Pisma Tomasza nie zawierają żadnego poparcia dla aborcji ani wzmianek o aborcji zamierzonej. W rzeczywistości nienarodzone dziecko jest wspomniane tylko w kilku miejscach w Summie teologicznej, w kontekście innych kwestii:

W 2-2, q. 64, a. 8, wyjaśniając fragment z Księgi Wyjścia (21, 22), Tomasz dochodzi do wniosku, że mężczyzna, który uderzy i zabije kobietę będącą w ciąży, popełnia zabójstwo bez względu na to, czy umiera kobieta, czy dziecko.

W 3, q. 68, a. 11, opierając swój argument na Liście do Rzymian (3, 8), dochodzi do wniosku, że ponieważ nie wolno nam czynić zła, aby uzyskać z tego uczynku jakieś dobro, jeśli nienarodzone dziecko jest w niebezpieczeństwie śmierci, zabicie matki, aby dziecko mogło zostać ochrzczone, jest niewłaściwe, ale jeśli matka umiera, właściwe jest otwarcie łona, aby ochrzcić dziecko.

W pięknym fragmencie w 1, q. 113, a. 5, cytując św. Hieronima, Tomasz pisze o godności nienarodzonego:

Jak długo dziecko znajduje się w matczynym łonie, nie jest całkowicie oddzielone od matki. Ale z powodu związku z nią jest jakoś nadal jej częścią, tak jak owoce wiszące na drzewie są częścią drzewa. I dlatego prawdopodobnie można powiedzieć, że anioł strzegący matki, strzeże i płód znajdujący się w jej łonie. Ale z chwilą urodzenia się, kiedy jest oddzielony od matki – zdaniem Hieronima – przydziela się mu anioła na stróża2Święty Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, t. 8: Rządy Boże, tłum. o. Pius Bełch, Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”, Londyn....

Oczywiste jest, że fragmenty te nie nadają się zbytnio na plakaty proaborcyjne czy naklejki na samochody.

Zwolennicy aborcji lubią również przywoływać pisma Tomasza na temat momentu w rozwoju płodu, w którym Bóg duszą obdarza ciało. Ponieważ Tomasz wierzył, że męskie dusze są łączone z ciałem w czterdziestym dniu ciąży, a żeńskie w dziewięćdziesiątym, logika podpowiada, że ​​Kościół nie powinien mieć problemu z aborcjami dokonywanymi przed tymi momentami rozwoju człowieka.

To prawda, że ​​Tomasz nie głosił – później w pełni rozwiniętej – nauki Kościoła, iż ​​Bóg stwarza nowego człowieka z ciałem i duszą. Nie dzieje się tak, że pojawia się zygota, która następnie jest obdarowywana duszą. Nie! Wszystko staje się jednocześnie – człowiek już w chwili poczęcia ma duszę. To, co czytamy u Tomasza, w dużej mierze wynika z ograniczonej wiedzy w jego czasach na temat ludzkiej embriologii i całkowitego braku wiedzy na temat genetyki. Jeśli chodzi o biologię, Tomasz w dużej mierze polegał na pismach Arystotelesa. Choć obaj byli racjonalni i błyskotliwi, nie wszystkie ich argumenty opierały się na solidnych faktach naukowych.

Niemniej jednak Tomasz dobrze wiedział, że dziecka nie wolno abortować nawet przed połączeniem duszy i ciała. Uważał, że każdy człowiek jest obrazem Boga, niezależnie od tego, czy rozwinął on już wrodzone ludzkie moce intelektu i woli (ST, q. 93, a. 4)3Święty Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna. t. 7: Człowiek, tłum. o. Pius Bełch, Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”, Londyn b.r.. Twierdził również, że „[j]est rzeczą oczywistą, że substancja umysłowa nie łączy się jako forma z żadnym ciałem elementarnym poza ciałem ludzkim” (Summa Contra Gentiles, 2.90.2). Ponadto „każde jestestwo pragnie zachowania swojego bytu odpowiednio do swojej natury. I jeśli chodzi o tę skłonność, do prawa naturalnego należy to wszystko, co służy utrzymaniu człowieka w istnieniu oraz oddaleniu tego, co jest temu przeciwne” (ST, 1-2, q. 94, a. 2)4Święty Tomasz z Akwinu, Suma Teologiczna, t. 13: Prawo, tłum. o. Pius Bełch, Katolicki Ośrodek Wydawniczy „Veritas”, Londyn b.r..

Z powyższych słów nie powinniśmy wnosić, że Tomasz był naukowo niewyrobiony. Wręcz przeciwnie, jego pisma na temat rozwoju prenatalnego i połączenia duszy z ciałem są w swej treści bardzo złożone, a on sam był na tyle dalekowzroczny, by zauważyć – na przykład w odniesieniu do astronomii – że teorie naukowe akceptowane w jego czasach mogą zostać uznane za błędne i zmienione w przyszłości. W istocie niektórzy współcześni myśliciele katoliccy twierdzą, że gdyby Tomasz dysponował naszą obecną wiedzę na temat biologii człowieka – na przykład gdyby zdawał sobie sprawę z faktu, że nowo uformowana zygota ma w chwili poczęcia DNA pochodzące od obojga rodziców, ale odrębne od DNA każdego z nich – byłby zagorzałym obrońcą życia od chwili poczęcia.

Co więcej, w niedawno zaprezentowanej rozprawie doktorskiej na ten temat czytamy: „Przegląd tekstów Tomasza ujawnia, że rzeczywiście postrzegał on embrion jako człowieka w momencie przed połączeniem z duszą rozumną, choć nie analizuje metodycznie implikacji tego poglądu w wielu obszarach”5Vanden Bout, Melissa Rovig, Thomas Aquinas and the Generation of the Embryo, Boston College, 2013, http://hdl.handle.net/2345/bc-ir:104090.. (Na koniec nie zapominajmy, że moralny status aborcji był o wiele lepiej rozumiany w czasach Tomasza niż w naszych, tragicznych pod tym względem, czasach. Być może kluczowym powodem, dla którego w swoich pismach nie zajął się on kwestią aborcji bardziej bezpośrednio, jest to, że zło aborcji zawsze było bezsporną zasadą nauczania Kościoła).