Co to jest nauka?

Problem zdefiniowania, czym jest nauka, co odróżnia ją od innych dziedzin ludzkiej aktywności, fachowo określa się mianem „problemu demarkacji”. Zawodowo zajmują się nim filozofowie albo metodolodzy nauki. A dlaczego nie sami naukowcy? Ponieważ naukowiec, który jest biologiem, zna się na biologii, a najbardziej na danym jej wycinku, a nawet wycinku wycinka, na przykład na pewnym szczególnym rodzaju organizmów lub zjawisk życiowych bądź okresie w historii życia na Ziemi. Podobnie jest z fizykiem uprawiającym naukę, który może mieć ogromną wiedzę szczególnie w zakresie gwiazd neutronowych albo czarnych dziur, zajmować się fizyką ciała stałego bądź przepływami turbulentnymi ‒ i w ramach tych zagadnień badać konkretne szczegółowe zjawisko. Chemicy mają swoje problemy, a psycholodzy swoje. Wszyscy w czasie przygotowania do zawodu uczyli się o zagadnieniach ważnych dla ich dyscyplin. Żaden z nich jednak nie bada nauki jako takiej i nie do takich badań był przygotowywany. Biolog ani fizyk nie badają nauki. Wbrew więc temu, co mogłoby się wydawać, to nie oni znają się na nauce jako takiej.

Specjalistów od badania nauki określa się różnie: metodolog, filozof nauki, naukoznawca. Nie są to osoby powołane, by rozstrzygać o słuszności danych twierdzeń nauki głoszonych w poszczególnych dyscyplinach. Pod tym względem słuszne jest żartobliwe powiedzenie, że eunuch i metodolog z jednej są parafii, bo każdy z nich wie, jak, lecz żaden nie potrafi. Relację między naukowcem i filozofem nauki można też przedstawić za pomocą innego porównania: uczony jest jak ryba w oceanie, która doskonale pływa w wodzie, unika niebezpieczeństw, zdobywa pokarm i rozmnaża się, a filozof nauki jest jak oceanograf, który nie ma tych kompetencji co ryba, ale jego perspektywa pozwala mu poznać fakty na temat życia w ocenie, o których ryba nie tylko nie ma, ale i nie jest w stanie mieć pojęcia.

W niniejszej sekcji zajmiemy się problemami, którymi para się filozofia nauki. Są to zagadnienia demarkacji, różnych sposobów definiowania nauki, roli faktów i logiki w nauce, czynników filozoficznych i społeczno-kulturowych wpływających na naukę. Odpowiemy na pytania, co nauka może, a czego nie może na powiedzieć, czy współczesna nauka jest światopoglądowo neutralna.