Prawo szczególnej życzliwości
Redakcja Contra Gentiles
W przeciwieństwie do tekstu Prawo powszechnej życzliwości, który dotyczył właściwego stosunku do ludzi w ogóle, Prawo szczególnej życzliwości wiąże się z nakazami, obowiązkami lub właściwym postępowaniem niektórych grup ludzi i wobec niektórych ludzi: matek, braci, sióstr, żon, krewnych w ogóle, przyjaciół, władców…
Starożytne Chiny
Starożytny chiński mędrzec Konfucjusz zalecał właściwy stosunek do rodziców i starszych braci:
Człowiek szlachetny troszczy się o pień, gdy bowiem pień jest mocno zakorzeniony, droga może się rozrastać. Niewątpliwie właściwe traktowanie rodziców i starszych braci to główny pień cnoty (Konfucjusz, Dialogi konfucjańskie).
Dobry władca powinien troszczyć się o całe państwo:
Gdyby władca […] otoczył opieką całe państwo, czyż nie należałoby nazwać go cnotliwym? Mistrz powiedział: Nie wystarczy powiedzieć: »cnotliwy«. Byłby on bez wątpienia świętym mędrcem (Konfucjusz, Dialogi konfucjańskie).
Kultura staronordycka
Staronordycka Pieśń o Sygrdrijie zaleca wierność przyjacielowi nawet w skrajnych sytuacjach:
Radę daję ci po pierwsze, byś wobec przyjaciół bez zarzutu postępował; byś zemsty nie szukał, choć ci krzywdę czynią (Pieśń o Sygrdrijie).
Kultura babilońska
Niewłaściwy stosunek do starszej siostry, która w kulturze babilońskiej była traktowana jak druga matka, znajduje się na liście grzechów babilońskich tabliczek z zaklęciami:
Czy obraził starszą siostrę? (Lista grzechów).
Starożytny Egipt
Należy kochać swoją żonę:
Załóż sobie dom i miłuj w nim żonę swoją, jak przystoi. […] Raduj serce jej, dopóki żyjesz (Nauki Ptahhotepa).
Niby oczywiste, a jednak trzeba ludziom o takich rzeczach przypominać.
Kultura staroangielska
Staroangielski poemat zaleca pełne oddanie wobec swoich krewnych:
Zacnie myślącemu nic nie może zażegnać, czego żąda pokrewieństwo (Beowulf).
Starożytna Grecja
Trzeba kochać swoje dzieci, rodzinę, a najbardziej należy miłować bogów. Miłość do swoich bliskich jest zgodna z naturą. Kochać należy także swoją ojczyznę. Takie nauki podają autorzy wywodzący się ze starożytnej Grecji:
A czy Sokrates nie miłował swych dzieci? Owszem, miłował, tylko że miłował jak człowiek wolny i świadom tego, że pierwej trzeba być miłośnikiem bogów (Epiktet, Diatryby).
Czuła miłość [do swoich] jest zgodna z naturą i piękna (Epiktet, Diatryby).
Nie muszę być przecież beznamiętny jak posąg z kamienia, lecz muszę zachować swoje właściwości wrodzone i nabyte, jako człowiek bogobojny, jako syn, jako brat, jako ojciec, jako obywatel (Epiktet, Diatryby).
Czyżby ze wszystkich śmiertelnych tylko Atrydzi swe żony umieli kochać? Toż każdy mąż, gdy rozumny i prawy, troszczy się, kocha tę swoją (Homer, Iliada).
Też taki z ciebie mędrzec, a nie dojrzałeś, że od matki i od ojca, i od innych przodków wszystkich cenniejsza jest ojczyzna i większej czci godna, i świętsza i we większym zachowaniu jest u bogów i u ludzi myślących, i czcić ją potrzeba, i ustępować jej, i czołem bić przed ojczyzną, kiedy się gniewa nawet, raczej niż przed ojcem, i albo ją przekonywać, albo robić, co ci każe, i znosić, jeżeli coś znosić poleci, a cicho siedzieć, choćby cię bito i więziono, i wiedziono na wojnę, na rany i na śmierć (Platon, Kriton).
Starożytny Rzym
Starożytny rzymski filozof pisał, że związki rodzinne mają szczególną wartość:
Najlepszy sposób utrzymania związku i społeczeństwa między ludźmi jest na tych zlewać największe dobrodziejstwa, którzy są z nami najściślej złączeni (Cyceron, O powinnościach).
Odpowiednie więzi łączą nas z przyjaciółmi, rodziną i ojczyzną:
Częścią ojczyzna, częścią rodzice, częścią przyjaciele roszczą sobie do nas prawo (Cyceron, O powinnościach).
Chrześcijaństwo
Chrześcijaństwo nakazuje troskę o domowników:
A jeśli kto nie dba o swoich, a zwłaszcza o domowników, wyparł się wiary i gorszy jest od niewierzącego (1 Tm 5, 8).
Władza ziemska powinna być respektowana:
Przypominaj im, że powinni podporządkować się zwierzchnim władzom (Tt 3,1).
Zalecam więc przede wszystkim, by prośby, modlitwy, wspólne błagania, dziękczynienia odprawiane były […] za królów i za wszystkich sprawujących władzę (1 Tm 2, 1‒2).
Nota bibliograficzna:
Cytaty pochodzą z książki Cliveʼa Staplesa Lewisa Koniec człowieczeństwa, tłum. Magda Sobolewska, Wyd. Esprit, Kraków 2013, s. 104‒107. Cytaty z Biblii pochodzą z Biblia Tysiąclecia Online, Poznań 2003. Pozostałe źródła:
Beowulf. Epos walki tyleż średniowiecznej co i współczesnej, tłum. Robert Stiller, Vis-á-vis Etiuda, Kraków 2010.
Cyceron, O powinnościach wszech stanów ludzi księgi troje, tłum. Stanisław Koszutski, Drukarnia J. K. M. i Rzeczypospolitey Akademickiey Soc. Jesu, Wilno 1766.
Konfucjusz, Dialogi konfucjańskie, tłum. Krystyna Czyżewska-Madajewicz, Mieczysław Jerzy Künstler, Zdzisław Tłumski; Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1976.
Epiktet, Diatryby, tłum. Leon Jachimowicz, PWN, Warszawa 1961.
Homer, Iliada, tłum. Kazimiera Jeżewska, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
Lista grzechów z tabliczek z zaklęciami, cyt. za: Encyclopedia of Religion and Ethics, red. James Hastings, 1908‒1927.
Nauki Ptahhotepa, cyt. za: Harry Reginald Hall, The Ancient History of the Near East, from the Earliest Times to the Battle of Salamis, Macmillan, New York 1913.
Pieśń o Sygrdrifie (Sygrdrifumal) 22, cyt. za: Edda poetycka, ze staroislandzkiego tłum. i oprac. Apolonia Załuska-Strömberg, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław [etc.] 1986.
Platon, Kriton, tłum. Władysław Witwicki, PWN, Warszawa 1984.