Prawo szczerości intencji i prawdomówności

Szczerość i prawdomówność są wartościami uniwersalnymi. W zasadzie trudno sobie wyobrazić cywilizacje czy kultury, w których pochwala się kłamstwo. Oczywiście nie wynika stąd, że osobom uważającym kłamstwo za coś z samej natury rzeczy niewłaściwego, czyli niebędącym subiektywistami moralnymi, nigdy nie zdarza się kłamać. Prawo moralne jest prawem, które pewnie niemal każdy złamał w ciągu ostatniej doby. Osoba taka będzie jednak wiedziała, że kłamiąc, nie postąpiła słusznie, że kłamstwo jest naprawdę czymś niewłaściwym. Gdy subiektywista moralny kłamie, to nie ma on podstaw, by uważać, że robi coś naprawdę złego. Gdyby jednak został okłamany i dowiedział się o tym, czy też uznałby, że nic się nie stało? Jak pisaliśmy, trudno być spójnym subiektywistą moralnym.

W książce Koniec człowieczeństwa Clive Staples Lewis przedstawił przykłady pochodzące z różnych kultur świadczące o tym, że szczerość i prawdomówność są powszechnie uważane za właściwą postawę. Przytaczamy je poniżej.

Starożytne Indie

Ofiara składana nieszczerze, nie będzie przyjęta:

Fałsz ofiarę zaprzepaszcza (Manusmryti, czyli traktat o zacności).

Babilonia

Kłamcy nazwani są głupcami:

Głupcy, którzy mówią kłamstwa, którzy jak chmury nie mają twarzy (Hymn do Szamasza, w: Do Boga, Pana mego, mów!).

Ten, kto kłamie, lekceważy bogów:

Czy jego usta były pełne »tak«, a jego serce było pełne »nie« (Encyclopedia of Religion and Ethics).

Tłumacz książki Lewisa wskazuje na zbliżony cytat w źródłach dostępnych w języku polskim:

Który powiedział »nie« zamiast »tak«, który powiedział »tak« zamiast »nie« […]. On lekceważy boga (Tabliczki ze zbioru Šurpu, cyt. za: Do Boga, Pana mego, mów!) [przyp. tłum.].

Starożytny Egipt

Na sądzie w zaświatach trzeba rozliczyć się ze swoich kłamstw:

Nie mówiłem kłamliwie (Spowiedź negatywna z Księgi Umarłych, cyt za: Mirosław Barwik, Księga wychodzenia za dnia).

Kultura staroangielska

Jak dowiadujemy się z literatury staroangielskiej, szczerość i uczciwość były cenione także jako cechy wojownika:

Nie szukałem waśni zdradzieckich ani szalbierczych przysiąg nie składałem (Beowulf).

Starożytne Chiny

Konfucjusz (551–479 przed Chr.), filozof i myśliciel, od którego wywodzi się jedna z głównych religii Chin, cieszący się powszechnym autorytetem moralnym, podkreślał wartość szczerości:

Mistrz rzekł: Mędrzec usilnie stara się pozostać zawsze szczerym (Konfucjusz, Dialogi konfucjańskie).

Mistrz rzekł: […] niechaj więc każdy wierność i szczerość na pierwszym miejscu stawia (Konfucjusz, Dialogi konfucjańskie).

Kultura staronordycka

Według skandynawskiej mitologii dobrzy ludzie po śmierci wraz z bogami będą żyć w krainie szczęśliwości, dostatku i radości. Na krzywoprzysięzców oraz czyniących inne zło czeka Wybrzeże Trupów:

Na Wybrzeżu Trupów […] krzywoprzysięzcy […]

Tam ssie Nidhogg umarłych ciała,

Wilk rozrywa ludzi. (Wieszczba Wölwy (Volospà), cyt. za: Edda poetycka).

Wszystko lepsze od fałszu (Pieśni Najwyższego (Hávamál), 123, cyt. za: Edda poetycka).

Starożytna Grecja

Jedną z ikon literatury i kultury europejskiej w ogóle jest Iliada Homera:

Jest mi tak bowiem obmierzły, jak same bramy Hadesu, kto w sercu jedno ukrywa, a na języku ma drugie (Homer, Iliada).

Starożytny Rzym

Cyceron (106‒43 przed Chr.), jeden z największych filozofów starożytnego Rzymu, wskazywał, że dotrzymywanie słowa, umów i zobowiązań to podstawa sprawiedliwości:

Gruntem sprawiedliwości jest dobra wiara, to jest niezłomna wierność w dotrzymywaniu słowa, zawartych umów i zobowiązań (Cyceron, O powinnościach).