Prawo miłosierdzia

Chrześcijaństwo, judaizm i islam wskazują miłosierdzie jako jeden z głównych przymiotów Boga. Bóg jest sprawiedliwy, ale na szczęście dla nas jest też miłosierny. „Miłosierny jest Pan i łaskawy, nieskory do gniewu i bardzo łagodny” (Ps 103:8). Chrystus nauczał: „Bądźcie miłosierni, jak Ojciec wasz jest miłosierny” (Łk 6:36). Miłosierdzie to współczucie wobec słabszych, maluczkich, bezbronnych, potrzebujących, także tych, którzy nam zawinili, wobec naszych nieprzyjaciół. Ono jednocześnie pociąga za sobą działanie dla dobra tych osób. Bóg jest miłosierny także w tym sensie, że odpuszcza ludziom ich grzechy, a według chrześcijaństwa ofiaruje nawet swojego Syna za nasze grzechy. Jednak miłosierdzie jest wartością uniwersalną. Clive Staples Lewis podał szereg przykładów pochodzących z różnych kultur, w których docenia się uczynki miłosierdzia.

Kultura indyjska

Słaby, chory są [tak ważni jakby byli] przestworzy rządcami (Manusmryti, czyli traktat o zacności).

Kobiety nie wolno uderzyć nawet kwiatem (cyt. za: Paul Janet, Histoire de la Science Politique).

Jeden z przykładów spoza książki Lewisa pochodzi z buddyzmu – wywodzącej się z Indii nieteistycznej religii, milczącej na temat istnienia osobowego Boga stwórcy, i pod tym względem zupełnie odmiennej od chrześcijaństwa. Buddyzm podziela jednak z chrześcijaństwem oraz innymi religiami  wartość współczucia i miłosierdzia. W odmianie buddyzmu znanej jako mahajana ideałem, do którego powinno się dążyć, jest doskonały altruista – bodhisattwa. Oto treść postanowienia bodhisattwy, w którym ten deklaruje rezygnację z osiągnięcia własnego szczęścia, by pomagać innym w wyzwoleniu od cierpienia. Niektórzy buddyści uznają ten fragment za argument na rzecz tezy, że Jezus był wielkim bodhisattwą:

Bodhisattwa postanawia: Przyjmuję na siebie brzemię całego cierpienia. Postanawiam tak uczynić, zniosę to. Nie zmienię postanowienia, nie zadrżę, nie przestraszę się ani nie przerażę tym, nie zawrócę z drogi, a nie popadnę w zwątpienie.

A dlaczego? Za wszelką cenę muszę udźwignąć brzemię wszystkich istot, nie postępując w ślad za własnymi skłonnościami. […] Muszę uwolnić wszystkie istoty. Cały świat żyjących istot muszę oswobodzić ze strachu przed starością, chorobą, śmiercią i odrodzeniem, przed wszelkimi rodzajami moralnych urazów, ze wszystkich stanów nieszczęść, od całego cyklu narodzin i śmierci, od dżungli fałszywych poglądów, od braku pożytecznych dharm, od towarzystwa niewiedzy – od tych wszystkich leków muszę oswobodzić wszystkie istoty. […]

A dlaczego? Ponieważ jest oczywiście lepiej, abym sam cierpiał, aniżeli te wszystkie istoty miały popaść w stany nieszczęścia. Dlatego muszę oddać siebie w zastaw, przez co cały świat zostanie odkupiony ze strachu przed piekłami, odrodzeniem się w królestwie zwierząt czy w świecie Jamy, aby własnym ciałem doświadczyć dla pożytku wszystkich istot, całą masę bolesnych uczuć (Vajradhavaja Sutra, 280, 281).

Kultura babilońska

Ten, który […] wstawia się za słabym, miły jest Szamaszowi (Hymn do Szamasza).

Który nie pozwala więźniowi wyjść na światło […]. On lekceważy boga  (Tabliczki ze zbioru Surpu).

Starożytny Egipt

Dawałem chleb głodnemu, wodę spragnionemu, odzienie nagiemu, łódź temu, kto jej nie miał (cyt za: Barwik Mirosław, Księga wychodzenia za dnia).

Kultura staronordycka

Hańbę ściągnąłeś na się, Thor! Ty z babami wojujesz (Pieśń o Harbardzie (Harbardsljod), cyt. za: Edda poetycka).

Kultura Aborygenów australijskich

W plemieniu Dalebura pewna kobieta, kaleka od urodzenia, była noszona na zmianę przez współplemieńców aż do jej śmierci w wieku 66 lat. […] Nigdy nie porzucają chorych (Aborygeni z Australii, w: Encyclopedia of Religion and Ethics).

Prehistoryczne kultury ludzi i neandertalczyków

Wskazany wyżej przez Lewisa przykład opieki nad chorymi przywodzi na myśl dane archeologiczne związane z ludźmi prehistorycznymi oraz neandertalczykami, do których Lewis się nie odwoływał. Niektóre szczątki pochodzące z obu tych grup z rodzaju Homo wskazują, że już ówczesne społeczności altruistycznie opiekowały się osobnikami chorymi i starymi. Co ciekawe, dotyczy to też neandertalczyków, którzy reprezentują inny gatunek niż Homo sapiens:

Ślady przebytych chorób i pozostałości traumatologiczne wskazują, że zachowania altruistyczne neandertalczyków byty uderzająco podobne do obserwowanych u form Homo sapiens (Jacek Tomczyk „Homo neanderthalensis” przodkiem czy ofiarą „homo sapiens”?).

Plemiona Indian z Ameryki Północnej

Widać, że troszczą się […] o wdowy, sieroty i starców, nigdy ich nie karcąc (Indianie z Ameryki Północnej).

Starożytny Rzym

Natura wyznaje, że dała ludzkości najczulsze serca, obdarzając nas zdolnością do płaczu. To najlepsza ludzka cecha (Juwenalis, Satyry, XV 131).

Kultura starohebrajska

Jeśli będziesz żął we żniwa na swoim polu i zapomnisz snopka na polu, nie wrócisz się, aby go zabrać, lecz zostanie dla obcego, sieroty i wdowy (Pwt 24:19).